Sot e 69 vjet më parë, më 1941 James Joyce mbylli sytë në Zyrih, në moshën 58- vjeçare, prej peritonitit të shkaktuar nga një ulçër e përparuar. Vitet e fundit të jetës së tij ishin jo pak të vështira – skizofrenia e së bijës, fundosja e karrierës së të birit si dhe fundi i martesës së tij, vetë shëndeti i tij i lig, vështirësitë financiare, betejat e gjata për “Uliksin” dhe të tjera që priteshin për “Zgjimi i Fineganëve”. “Megjithëse jo aq i verbër sa Homeri dhe jo aq i mërguar sa Dante”, shkruan biografi i tij Richard Ellmann, “ ai kishte arritur nadirin e jetës së tij”.
Shqetësimi më i madh në këto kohë për Joyce-in ishte Lucia. Ai e kishte çuar atë nga doktori në doktor dhe nga klinika në klinikë duke pritur një lloj shprese apo mbështetjeje për refuzimin që Joyce-i kishte për të pranuar përfundimin e hidhur e të pakthim të shërimit të saj. Më vonë në listën e doktorëve u shtua edhe Carl Jung-u, i cili e ndoqi Lucian në mes të vitëve ‘30 dhe që përfundoi me diagnozën e dyfishtë se ajo dhe i ati ishin dy njerëz që po preknin fundin e një lumi, njëri duke u kredhur (Lucia) e tjetri duke rënë. Joyce-i kishte një stil psikologjik i cili ishte “përfundimisht skizofrenik” dhe megjithëse e përdori apo e transformoi në gjenialitet në veprat e tij letrare. Në një tjetër epokë, veprat e Joyce-it nuk do të ishin botuar kurrë, por në shekullin tonë të bekuar XX, ajo (vepra) është ende e pakuptuar.
Joyce-i qëndronte në shtëpi në vitin e shtatëmbëdhjetë të shkrimit të “Work in Progress” çmendurinë që më pas do ta quante “Zgjimi i Fineganëve”. Vetë Joyce-i citohet të ketë thënë:
“Kam shkruar Uliksin për ditën dhe doja të shkruaja një libër për natën…
Që prej 1922-I libri im ka qenë një realitet më i madh për mua sesa vetë
realiteti. Çdo gjë i hap rrugë atij. Gjithçka jashtë librit kanë qenë
vështirësi të pakapërcyeshme si për shembull nga realiteti më i vogël:
të rruhesha në mëngjes.”
Teksa Luftës së Dytë Botërore po i vinte fundi, Joyce mes problemeve shëbdetësore, financiare por megjithatë një durimi të madh, mes endjeve san ë një hotel në tjetrin arriti, nëpërmjet rrethit të miqve të tij të arratisej në Zyrih.
Shpesh ndihma e vetmja ka qenë shoqëria meqe ditët e tij u bënë pafund të gjata, po ashtu edhe nata të cilat ai i shoqëronte më muzikë dhe alkool.
Një mik i vjetër, psikiatër, rrëfen se si e këshilloi se çfarë mund të bënte me të bijën e sëmurë dhe më pas mori të atin për një lloj “terapie”; të dy bashkë shkuan në një restorant me një holl të madh ku mblidheshin për të kërcyer trupat franceze e britanike. Kur ushtarët filluan të këndonin "Marseillaise-n" Joyce-i iu bashkua dhe zëri i tij i mahnitshëm prej tenori i mrekulloi aq shumë ushtarët saqë e ftuan në tryezën e tyre për ta kënduar sërish këngën: "Asnjëherë nuk ishte parë një burrë I vetëm të dominonte publikun në atë lloj mënyre. Ai qëndroi aty, këndoi "Marseillaise-n" dhe të gjithë e këndonin në kor pas tij, sikur gjithë regjimenti gjerman të kishte sulmuar në ato moment ata nuk do të rreshtinin kurrë…”
Zgjodha, për të kujtuar të madhin Joyce, bërjen e një paralelizmi mes tij dhe veprës së fundit, fatkeqësisht të pa mbaruar si për të kujtuar se gjenia e këtij shkrimtari është ende në fletët e librave të tij edhe pse kaluan 69 vite nga vdekja e tij ai mbeten dhe ka për të mbetur ende një sfidë tepër e madhe mes studiuesve.
Joyce-i "detyroi” letërsinë moderne të pranonte stilet e reja, subjekte të reja, fabula dhe karakterizime të reja... një mënyrë të re të të qenit dhe një gjuhë të re."
James Joyce fatkeqësisht u shkëput nga jeta ende në një kohë kur veprat e tij nuk pranoheshin të botoheshin, me kalvare gjyqesh e paragjykimesh edhe sot ne fillesën e një shekulli të ri qindra studiues, profesorë e student mblidhen për të diskutuar mbi atë që mund të konsiderohet pa kursim kontributi më i madh e më gjenial në letërsinë e shek.XX e pse jo një nga më të spikaturit e të gjitha kohërave.
Përktheu: Milli Bloom
No comments:
Post a Comment